Na 28 kwietnia 1984 roku datowana jest uchwała Zarządu Głównego o powołaniu grudziądzkiego oddziału Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, ale – starania o sformalizowanie działalności społecznych opiekunów zabytków w Grudziądzu zaczęły się wcześniej – opowiada Rafał Heidek, obecny prezes oddziału TOnZ.
Początkowo terenem działania oddziału był tylko Grudziądz, w 2003 roku dodano jeszcze powiat grudziądzki ziemski. Dalsza reforma otworzyła stowarzyszeniu drogę do uzyskania osobowości prawnej, dzięki której można było pozyskiwać środki zewnętrzne na działania statutowe oraz angażować do pomocy wolontariuszy. W takim kształcie oddział grudziądzki TOnZ funkcjonuje od 2011 roku.
Pracami stowarzyszenia w Grudziądzu kierowało dotąd pięciu prezesów: Tadeusz Siwecki (od początku do 1994 roku), Czesław Opałka (do 1998 roku), Przemysław Szachnitowski (do 2001 roku), Alojzy Sladek (do 2002 roku), Paweł Grochowski (do 2022 roku, historycznie najdłużej pełnił tę funkcję), Rafał Heidek (od 7 lutego 2022 – obecnie).
Pierwszą długoletnią siedzibą stowarzyszenia było pomieszczenie zajmowane przez Społecznych Opiekunów Zabytków przy al. 23 Stycznia 10, ale ze względu na przekazanie budynku właścicielowi wymówiono umowę stowarzyszeniu. Przez 6 lat zebrania odbywały się w różnych grudziądzkich kawiarniach. Od 2002 roku siedzibą był mały lokal na 1. piętrze w klubie Akcent przy Wybickiego, a w 2006 roku zostało wynajęte pomieszczenie w Klubie Centrum Spółdzielni Mieszkaniowej przy ul. Moniuszki, które TOnZ zajmuje obecnie.
W bogatej historii działalności stowarzyszenia jest nie tylko dosłowna ochrona zabytków, ale też szeroka praca edukacyjna, pozyskiwanie wolontariuszy wśród młodzieży, kształtowanie postaw strażników zabytków przeszłości. Znajduje to odzwierciedlenie w takich przykładowych formach działania, jak np. głos w sprawie Pałacu Opatek, gdzie niszczejąca elewacja zagrażała istnieniu zabytku, czy choćby wobec narastającej dewastacji muru i przypory pod Górą Zamkową, albo ratowanie nitowanej kładki mostowej nad Trynką, a wreszcie interwencja w sprawie prac konserwatorskich przy Bramie Wodnej. Stowarzyszenie zabiegało także o wpisanie do rejestru zabytków cmentarza garnizonowego dolnego tzw. francuskiego.
Pogłębianiu wiedzy o historii grudziądzkiej ludności i jej dzieł artystycznych służyły wykłady znamienitych specjalistów. Stowarzyszenie było organizatorem wykładu dr. Marcina Wiewióry, profesora UMK w Toruniu dotyczącego wstępnych wyników badań archeologicznych w zamku krzyżackim na Górze Zamkowej. Do tego cyklu działań należało też spotkanie z wojewódzkim konserwatorem zabytków Samborem Gaińskim, który opowiadał o obiektach historycznych w Grudziądzu. W świat twórczości artystycznej przeniósł słuchaczy artysta plastyk Henryk Sokalski z Gdańska, referując temat znaczenia tkaniny artystycznej w Polsce, jej tradycjach i współczesności.
Zainteresowanie zabytkami Grudziądza rozbudzano także poprzez konkursy, jak np. ten fotograficzny z 2007 roku „Zabytki Grudziądza – znane i nieznane”, a pokonkursową wystawę eksponowano w siedzibie stowarzyszenia.
Towarzystwo Opieki nad Zabytkami w Grudziądzu wychodzi szeroko do środowiska, wspierając pojedyncze inicjatywy, jak choćby w 2002 roku – Społecznego Komitetu Odbudowy Klimka (wieży o takiej nazwie, dawnego symbolu Grudziądza) oraz Grudziądzkiego Komitetu Społecznego Upamiętnienia Biskupa Chrystiana.
Przy TOnZ skupione jest liczne grono społeczników i sympatyków, których integracji wokół idei bycia strażnikami zabytków służą wycieczki. Na koncie dokonań jest zwiedzenie muzeów, zamków, dworków, pałaców i innych zabytkowych obiektów, m.in. w Kwidzynie, Świeciu, Chełmnie, Tucholi, Człuchowie, Bydgoszczy, Toruniu.
Od 15 lat grudziądzkie TOnZ organizuje kwesty, zbierając fundusze na odnawianie grobów. Udało sie już przeprowadzić renowacje 23 grobów bohaterów, zebrawszy w kwestach ponad 280 tysięcy zł. Od dwóch lat prowadzone są kwesty przy Twierdzy Cytadeli Grudziądz, przeznaczając fundusze na renowację grobów cmentarza garnizonowego górnego. Pierwszy nagrobek wytypowany do odnowienia to grób Konrada Ładosia, 21-letniego harcerza zmarłego w 1929 roku. Łączna kwota zebrana przez dwa lata to 5.324,42 zł
W 2020 roku w Pałacu w Lubostroniu TOnZ, decyzją kapituły konkursu „Dziedzictwo Wieków” wyróżnione zostało medalem „Hereditas Saeculorum”, a z rąk marszałka województwa kujawsko-pomorskiego Piotra Całbeckiego odebrał go Rafał Heidek.
W uroczystych obchodach jubileuszu 40-lecia TOnZ uczestniczyli przedstawiciele różnych organizacji i stowarzyszeń, m.in. Koła Miłośników Dziejów Grudziądza, PTTK, Grudziądzkiego Towarzystwa Kultury. Gratulacje osobiste i zawarte w listach składali sekretarz stanu MSWiA Tomasz Szymański oraz współprzewodniczący Kujawsko-Pomorskiej Rady Wojewódzkiej Nowej Lewicy Jacek Warczygłowa.
Goście uroczystości w Muzeum mieli przyjemność wysłuchać historii TOnZ w Grudziądzu, którą opowiedział prezes Rafał Heidek. Elementem spotkania był także wykład Dawida Schoenwalda "Grudziądz jakiego nie znacie", a także występ akordeonistów ze Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Stanisława Moniuszki w Grudziądzu, pod opieką wicedyrektora Tomasza Kwiatkowskiego, a na koniec olbrzymi tort.
Świętowano w atmosferze dobrze spełnionego obowiązku, zaangażowania młodych ludzi w troskę o renowację zabytków i ochronę wspólnego dziedzictwa.
Nie spowolniło to pracy stowarzyszenia, albowiem już 3 maja 2024 r. wolontariusze Towarzystwa Opieki Nad Zabytkami kwestowali przy Cytadeli Grudziądz na rzecz odnowienia nagrobka Konrada Ładosia.
W tym roku przewidywane jest jeszcze rozpoczęcie prac przy grobie Włodzimierza Bobrowskiego i Romana Krobskiego na cmentarzu farnym. Na 8 czerwca br. zaplanowano wycieczkę do Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej w Rypinie oraz zwiedzanie zamku w Golubiu Dobrzyniu. Normalną statutową pracą rozpoczęto 41 rok działalności stowarzyszenia.
PS Dodajmy, że Rafał Heidek prezesujący TOnZ jest jednocześnie wiceprzewodniczącym Kujawsko-Pomorskiej Rady Wojewódzkiej Nowej Lewicy oraz współprzewodniczącym RM tej partii w Grudziądzu.
Fot. udostępnione przez TOnZ
Opr. nim, 11 maja 2024 r.